Jet Boyama Makinesi (Çektirme Yöntemi)

Jet kumaş boyama makineleri çektirme yöntemi ile kesikli (diskontinü) olarak çalışan, yüksek sıcaklık ve basınç altında tüp veya halat şeklinde örme ve dokuma kumaş boyayabilen makinelerdir.

Günümüzde yaygın olarak kullanılan makinelerdir. Bu makineler pamuk, viskon, sentetik ve bunların karışımı (pamuk/polyester, pamuk/polyamid, viskon/polyester gibi) kumaşların boyanmasında ve ön işlemlerinde kullanılır. 1400 ºC’ye kadar sıcaklık elde edilebilir. Flotte oranı 1,5–1:20 arasındadır. Hem materyalin hem de flottenin aynı anda sirküle olduğu makine tipidir.

Asıl kumaş hareketini düzelerden basınçla püskürtülen flotte yapar ve sevk silindiri (haspel) de bunu destekler. Günümüzde kumaş hareketinin hava basıncı ilavesiyle desteklenmesi yöntemiyle çalışan makieler az da olsa kullanılmaktadır.


Düze ve taşıma borusu materyalin taşınmasının yanında, kumaşı flotteyle temas ettirerek boya kırıkları ve abrajı önler. Çift düze ile çalışan jet boyama makineleri de vardır. Çalışma şekli şöyledir: Boyama halat veya tüp hâlinde yapılır. Makinede hem flotte hem de halat hâlindeki kumaş büyük bir hızla sirküle edilir.

Kumaşın tümünün makine içerisinde her iki dakikada, bir tam devir yapması gerekir. Basınç altındakikumaş düzeye (daralan kısma) geldiğinde hızlanır ve kumaşı da beraberinde sürükler (Buradakullanılan düzenin görevi hem flottenin sirkülâsyonu hem de kumaşın taşınmasını sağlamaktır.). Böylece flottenin kumaşa nüfuzu da artar. Sonuçta düzgün bir boyama elde edilir. Kumaş hızı 400-700 m/dakika civarındadır. Kumaş kendiliğinden hareket ettiğinden kırışıklık meydana gelme ihtimali azdır.

Jet boyama makineleri 1 – 6 bölmeden oluşabilir. Her bir bölmenin kumaş kapasitesi materyal cinsine göre ve makineye göre değişmekte ise de polyester için 90/120 kg, pamuk için 100/150 kg’dır.

Böylece kumaş boyama kapasitesi 900 kg’a kadar çıkabilmektedir. Günümüzde bu kapasite 1800 kg seviyesine artırılmaktadır.

Jet boyama makinesi ile tam dolu veya yarı dolu flotte ile çalışmak mümkündür. Ancak yarı dolu flotte ile çalışırken maliyet çok yükselir. Tam dolu jet boyama makinelerinde flotte oranını yüksek, hızı düşüktür. Makine tam dolu kullanıldığında içinde hava kalmadığı için köpürme meydana gelmez. Dolayısıyla ayrıca köpük önleyici kullanmaya gerek kalmaz.

Yarı dolu jet boyama makinelerinde yüksek flitte püskürtme hızı ve düşük flitte oranı ile çalışılır. Flitte hızının yüksek olması nedeniyle köpürme olması, bu tip jetlerin dezavantajıdır. Çünkü optik okuyucu kısım köpükten dolayı kapanabileli için kumaşın hastele sarılması durumunda makinenin uyarı sistemi devreye girmeyebilir. Ayrıca fazla köpük oluşumundan dolayı boya lekeleri oluşabilir.


Makine teknolojisinin gelişmesi ile jet boyama makinelerinde de gelişmeler olmuştur. Flitte oranları düşürülerek su tasarrufu sağlayan, boyanacak kumaş özelliklerine göre düze çapları ayarlanılabilen flitte püskürtme basıncı otomatik ayarlanabilen jet boyama makineleri gelişen teknolojiyle beraber günümüzde kullanılmaktadır.

Konu İle İlgili Teknik Terimler

Tekstil: Tekstil, kelime kökeni Fransızca “textile” “dokuma, kumaş” sözcüğünden alıntıdır. Fransızca olan bu sözcük de Latince “texere” “dokumak, örmek” fiilinden türetilmiştir. Tekstil kavramı denilince; tekstil ürünleri, tekstil lifleri ve yarı mamullerini ve bunları kullanarak elde edilen malların tümünü içermektedir. Tekstil bilindiği gibi insanoğlunun yaratılışından beri en önemli gereksinimlerden biri olmuş ve insanın kendisini hava şartlarına karşı koruma ihtiyacından doğmuştur. Zamanla sosyal farklılaşmadan pek çok sektörde kullanılmak üzere yer etmiş olmasına kadar birçok nedenle üretilmekte ve kullanılmaktadır. Kısaca tekstil her türlü elyaftan; çeşitli yöntemleri (örme, dokuma, dokusuz yüzey elde etme metotları) kullanarak kullanılabilir bir yüzey elde etme işlemidir.

• Boyama: Bir tekstil malzemesinin kalıcı olarak renklendirilmesine boyama denir. 
• Boyarmadde: Tekstil malzemesini renklendiren maddelere ise boyarmadde denir. 
• Çektirme: Tekstilde işlem çözeltisi içinde bulunan kimyasal maddelerin çözeltiden çekilerek kumaşa, tekstil ürünü üzerine alınması işlemidir. 
• Diskontinü: Kesikli boyama. Jet, över flow, levent, tambur boyama makinalarında genellikle uzun boyama sürelerinde ve yüksek flotte oranlarında partiler halinde yapılan boyama yöntemidir. 
• Flotte: Banyo miktarı. Reçetede verilen bazı kimyasal maddelerin miktarlarının hesaplanabilmesi için kullanılacak banyo miktarının bilinmesi şarttır. 
• Flotte Oranı: Flotte oranı çektirme yöntemine özgü bir kavramdır. işlem gören 1 kg kumaşın litre veya kg flotteye oranıdır. 
• Sirküle: Karışım. 
• Haspel: Kumaşı Döndüren Çıkrık (Haspel) ve Taşıyıcı Silindir. Kumaşın makine içinde hareketini sağlayan, sentetk ve sentetik karışımlı kumaşların boyanması için oval şekilde olan kısma çıkrık adı verilir. Kumaşı 50-80 metre/dakika hızla döndürebilir. Taşıyıcı silindir kumaşı çıkrığa ileten ve yön veren kısımdır. 
• Düze: Düze (jet) hem flottenin sürekli sirkülasyonunu, hem de kumaşın taşınmasını sağlamakla görevlidir. 
• Kırık: Kumaşın buruşması. 
• Abraj: Düzgünsüz boyama.

Jet Boyama Makinesi Çalışma Prensibi

Jet kumaş boyama makineleri çektirme yöntemi ile kesikli (diskontinü) olarak çalışan, yüksek sıcaklık ve basınç altında tüp yada halat şeklinde örme ve dokuma kumaş boyayabilen makinelerdir. Günümüzde yaygın olarak kullanılan makinelerdir. Bu makineler pamuk, viskon, bileşik ve bu tarz şeylerin karışımı (pamuk/polyester, pamuk/polyamid, viskon/polyester şeklinde) kumaşların boyanmasında ve ön işlemlerinde kullanılır. 1400 dereceyeye kadar sıcaklık elde edilebilir. Flotte oranı 1:5-1:20 arasındadır. Hem materyalin bununla birlikte flottenin aynı anda sirküle olduğu makine tipidir. Asıl kumaş hareketini düzelerdenbasınçla püskürtülen flotte yapar ve sevk silindiri (haspel) de bunu destekler.

Günümüzde kumaş hareketinin hava basıncı ilavesiyle desteklenmesi yöntemiyle çalışan makineler azca da olsa kullanılmaktadır. Düze ve taşıma borusu materyalin taşınmasının yanında, kumaşı flotteyle temas ettirerek boya kırıkları ve abrajı önler. Çift düze ile çalışan jet boyama makineleri de vardır. Çalışma şekli şöyledir: Boyama halat yada tüp hâlinde yapılır. Makinede hem flotte aynı zamanda halat hâlindeki kumaş büyük bir hızla sirküle edilir. Kumaşın tümünün makine içerisinde her iki dakikada, bir tam devir yapması gerekir. Basınç altındaki kumaş düzeye (daralan kısma) ulaştığında hızlanır ve kumaşı da bununla beraber götürür (Burada kullanılan düzenin görevi hem flottenin sirkülasyonu hem de kumaşın taşınmasını sağlamaktır.). Böylece flottenin kumaşa nüfuzu da artar. Sonuçta muntazam bir boyama elde edilir. Kumaş hızı 400-700 m/dakika yöreındadır.

Kumaş kendiliğinden hareket ettiğinden kırışıklık meydana gelme ihtimali azdır. Jet boyama makineleri 1-6 bölmeden oluşabilir. Her bir bölmenin kumaş kapasitesi materyal cinsine nazaran ve makineye nazaran değişmekte ise de polyester için 90/120 kilogram, pamuk için 100/150 kg’dır. Böylece kumaş boyama kapasitesi 900 kilogram'a kadar çıkabilmektedir. Günümüzde bu kapasite 1800 kilo seviyesine artırılmaktadır. Jet boyama makinesi ile tam dolu yada yarı dolu flotte ile çalışmak mümkündür. Sadece yarı dolu flotte ile çalışırken maliyet çok yükselir. Tam dolu jet boyama makinelerinde flotte orananı yüksek, hızı düşüktür. 

Makine tam dolu kullanıldığında içinde hava kalmadığı için köpürme meydana gelmez. Dolayısıyla ayrıca köpük önleyici kullanmaya gerek kalmaz.

Yarı dolu jet boyama makinelerinde yüksek flotte püskürtme hızı ve düşük flotte oranı ile çalışılır. Flotte hızının yüksek olması sebebiyle köpürme olması, bu tip jetlerin dezavantajıdır. Çünkü optik okuyucu kısım köpükten dolayı kapanabileği için kumaşın haspele sarılması durumunda makinenin uyarı sistemi devreye girmeyebilir. Ayrıca fazla köpük oluşumundan dolayı boya lekeleri oluşabilir. Makine teknolojisinin gelişmesi ile jet boyama makinelerinde de gelişmeler olmuştur. Flotte oranları düşürülerek su tasarrufu elde eden, boyanacak kumaş özelliklerine bakılırsa düze çapları ayarlanılabilen flotte püskürtme basıncı otomatik ayarlanabilen jet boyama makineleri gelişen teknolojiyle birlikte günümüzde kullanılmaktadır.

Makinenin Kısımları

Jet boyama makineleri flottenin makine içindeki miktarına, kumaşın hareket şekline ve makine yapısına nazaran farklı firmalar tarafınca üretilmektedir. Amaç daha kısa süre ve flotte oranında, kumaşa en az yada hiç hasar vermeden ekonomik olarak düzgün boyama yapmaktır. Makine üretici firmalar farklı yapıda ve çalışma sistemine haiz jet boyama makineleri yapsalar da kısımlarında büyük değişiklıklar oluşmamaktadır. Genel olarak jet boyama makineleri şu ana bölümlerden oluşmaktadır: Boyar madde - kimyasal madde hazırlama ve ilave tankı, sıcaklık değiştirici (eşanjör), beden, Düze (jet), Sirkülasyon pompası, Haspel, Filtre, Kumaş yükleme ve boşaltma aparatı

Boyar Madde - Kimyasal Madde Hazırlama ve İlave Tankı

İlave tankı boyar madde ve diğer kimyasalların makine ve hazırlama tankı içerisine dozajı için kullanılır. Tankın içinde endirekt ısıtma sistemi ile flotteye ilave edilecek maddeler ısıtılır ve mikser desteğiyle karıştırılarak makineye pompalanır. Boyar madde ve kimyasal maddeler, boya mutfağında hazırlanıp bilgisayar sistemi ve dozaj pompaları yardımıyla da makinelere ilave yapılabilir. Makinelerin genellikle iki adet ilave tankı vardır. Hazırlama tankı, makinedeki banyonun boşaltılması esnasında ilave edilecek banyonun hazırlanıp süre kaybı olmadan anında sevkini sağlar. Belirlenen sıcaklığı temin eder.

Isı Değiştirici (Eşanjör)

Sirküle eden flottenin hızlı ısınmasını ve soğutulmasını sağlar. Makinenin üzerinde-yanında, dikey veya yatay olarak bulunur. İçerisinde 2 bölme vardır. Flotte ve buhar ayrı olarak geçmektedir. Birbirine endirekt olarak temas eder. Isıtma hızı, buğu ile suyun temas etmiş olduğu yüzeyin ebatlarına ve buharın sıcaklığına göre değişiklik gösterir.

Gövde

Düzeden geçen kumaşın daha sonraki turlar için banyo içinde beklediği kısımdır. O yada J şeklinde olabilir. Burada dizayn ve sürtünme önemlidir. Çünkü gövde çapı büyüdükçe kumaşta kırık oluşma riski azalır. Sürtünme kuvveti az olursa gövde içine yığılan kumaşta abrajlı boyamaya sebep olan düğümlenme meydana gelmez.

Düze (Jet)

Kumaşın ve flottenin bağlantı zamanının gerçekleştiği ve her ikisinin de hareketli olduğu boyama işleminin meydana geldiği kısımdır. Makinelerde tek yada çift düze olabilir. Düze basıncı ve kumaş hızı gibi boyama için önemli ayarların yapıldığı alandır. Düze çapı değişken olduğu benzer biçimde sabit de olabilmekdedir. Düze çapı, boyanacak kumaş cinsi ve gramajı ile ayarlanır. Bileşik ve hafif gramajlı kumaşlar için düze çapı dar, 100 - 150 g/m2 gramajlı sentetik - karışım - doğal lifler için orta doğrusu 12 santimetre çapında, ağır gramajlı (150 - 900 g/ m2) kumaşlar için 16 santimetre’ye kadar çapı olan düzeler kullanılır. Düze içindeki flotte basıncı, düze çapı ve pompa hızı ile ayarlanır. Sentetik ve düşük gramajlı kumaşlar boyanıyorsa düze basıncı yüksek, naturel ve düşük gramajlı kumaş boyanıyorsa düze basıncının düşük olması gerekir. Çünkü naturel lifler fizyolojik tesir karşısında daha çabuk yıpranmaktadır.

Sirkülasyon Pompası

Flottenin devridaimini elde eden kısımdır. Pompa hızı ve devri flotte hareketliliğini dolayısı ile boyar maddenin elyafa çekiş hızı ve boyanacak kumaş cinsel benzer biçimde faktörleri doğrudan etkisinde bırakır. Sirkülasyon pompasının hızı haspel ile uyumlu olmalıdır. Haspel ile sirkülasyon pompasının hızının uyumlu olmaması, kumaşın gerilmesi ve haspele sarılması şeklinde sakıncalara sebep olur.

Haspel

Düze ile birlikte kumaşın makine içindeki hareketini sağlayan kısma haspel veya çıkrık adı verilir. Haspel kumaşın daha azca gerilimle karşılaşıp yıpranmaması için kumaş düzeye gelmeden kumaşın hareketini sağlar. Kumaşın makine içerisinde dakikada atacağı tur sayısı haspel, sirkülasyon pompası ve düzenin hızı ile ayarlanır. Kumaşın dakikada attığı tur sayısı elyafın cinsine, boyar maddeyi çekiş hızına ve metraja göre değişir (40/450 m/dk.). Örneğin, bileşik kumaşlarda 400 m/dk. Olabilir. Kumaş makinede 1,5 dakikada 1 tur dönebilir.

Filtre

Sirküle eden flottenin etkin filtrasyonu büyük, yüzey alanı özel konik şekilli bir sepet tipi filtre ile sağlanır. Bu kısım, kumaştan dökülen tüy ve elyafın işlem esnasında etkili bir şekilde toplanmasını temin eder.

Kumaş Yükleme Boşaltma Aparatı

Kumaşın makineye girişinde ve çıkışında hareket ve yön veren kısımdır.